حضور کودکان و نوجوانان در فیلم‌های دفاع‌مقدس کشورمان حضوری ویژه برای نشان دادن وجهه انسانی و تراژیک جنگ از چشم کسانی است که اغلب کمترین مسئولیت را داشته‌اند؛ اما پر بیراه نیست اگر بگوییم در این مسیر بیشترین هزینه را داده‌اند. اصولاً مواجهه کودکان و نوجوانان با رخدادی مثل جنگ، مواجهه‌ای ناموزون، نابرابر و وحشتناک است و زمانی که یک فیلمساز تصمیم می‌گیرد این نسل را در قصه‌ای با مختصات جنگی وارد کند و در برخی مواقع به عنوان قهرمان داستان بار اصلی درام را روی دوش آنها بگذارد، نگاهی جدید به مقوله جنگ انداخته است.
در حقیقت این آثار دفاع مقدسی با تکیه بر حس همدلی و بار عاطفیِ قوی، مخاطب را از سطح روایت‌های تاکتیکی و نظامی به لایه‌های روزمره و انسانی جنگ می‌برند. در طول دهه‌های گذشته فیلم‌های زیادی با این تم تولید شدند که کودک یا نوجوان را در نقش محوری قرار می‌دهند و روایت را از منظر او جلو می‌برند که ما در این گزارش قصد داریم ۱۰ نمونه از آثار شاخص این حوزه را بررسی کنیم.
آتش در خرمن
«آتش در خرمن» را می‌توان یکی از نخستین فیلم‌های سینمایی ایران دانست که قهرمان نوجوانش، تبدیل به نماد مقاومت می‌شود. این فیلم با محوریت نوجوانی دوازده‌ساله، تلاش می‌کند شجاعت و بلوغ زودرس نسل نوجوان در روزهای نخست جنگ را به تصویر بکشد. فیلم پرداختی حرفه‌ای و صادقانه به این سوژه خاص دارد و قهرمان داستانش کاراکتری فارغ از پیچیدگی‌های گمراه‌کننده و بسیار قابل درک است.
کودک قهرمان
سومین فیلم کارنامه هنری کمال تبریزی«کودک قهرمان» (نام دیگر این فیلم پایان کودکی است) نام دارد، فیلمی که دو قهرمان اصلی دارد، یکی پدر خانواده و دیگری نوجوانی که پابه‌پای پدر برای حفظ خانواده تلاش می‌کند و در برابر دشمنانی که به خانه و کاشانه آنها حمله کردند، می‌ایستد و دشمنان را شکست می‌دهد. این فیلم نمونه بارز قهرمان‌سازی از نوجوانان است و قهرمان کم سن و سالش را از نوجوانی با مسئولیت‌پذیری و فداکاری آشنا می‌کند. این فیلم در جشنواره دفاع مقدس جایزه بهترین کارگردانی را برای کمال تبریزی به ارمغان آورد.
دشت ارغوانی
فیلم «دشت ارغوانی» داستان چوپان نوجوانی را روایت می‌کند که در خلال جنگ تحمیلی علیه ایران مسئولیتی محوری در ایمنی گله و همین‌طور مردم روستا بر عهده می‌گیرد و تلاش می‌کند آنها را به جای امنی برساند. یکی از برگ برنده‌های این اثر فیلمنامه آن است که مرحوم رسول ملاقلی‌پور آن را به رشته تحریر درآورده است و قهرمان نوجوان آن نمونه‌‌ای بارز از تم کودکِ قهرمان در سینمای دفاع مقدس است.
اتوبوس شب
یکی از مهم‌ترین فیلم‌های این فهرست بدون شک «اتوبوس شب» به کارگردانی کیومرث پوراحمد است، فیلمی که هم قصه پرکششی دارد، هم بازی‌ها، کارگردانی و نکات فنی آن بسیار مورد توجه منتقدان و دوستداران سینما قرار گرفت. این فیلم روایتگر نوجوان رزمنده‌ای است که مأموریت انتقال اسرای عراقی به پشت جبهه را برعهده می‌گیرد اما در طول مسیر بازگشت با شرایط پیچیده‌ای مواجه می‌شود. مهرداد صدیقیان با بازی موفق دراین نقش، ورود خوبی به سینمای ایران داشت.
تابستان طولانی
این فیلم شاید شبیه به بسیاری از آثار موجود در این فهرست پر از صحنه‌های جنگی و سکانس‌های انفجار و تیراندازی نباشد، اما موضوع آن و حال و هوای قهرمان قصه کاملا به فضای این گزارش مربوط می‌شود. داستان درباره اهالی روستایی در خراسان است که همه مردان روستا برای حفظ کیان ایران به جبهه رفتند و فقط زنان و کودکان در روستا باقی ماندند و حسن، پسربچه بازیگوش در این شرایط که پدرش را در کنار خود نمی‌بینید، نقشی محوری در کنترل شرایط روستا ایفا می‌کند.
۲۳ نفر
یکی دیگر از آثار ویژه این فهرست فیلم «۲۳ نفر» مهدی جعفری است، فیلمی که براساس داستانی واقعی ساخته شده و روایتگر روزهای سخت ۲۳ نوجوان رزمنده است که در اسارت نیروهای عراقی بودند. این فیلم به خوبی بخشی از نقش‌آفرینی نوجوانان در جریان جنگ تحمیلی را به تصویر کشید و در رویدادهای معتبر سینمایی نیز با استقبال مواجه شد. سیمرغ بلورین بهترین فیلم ازنگاه ملی در جشنواره فیلم فجر، پروانه زرین بهترین فیلم جشنواره کودکان و نوجوانان و جایزه ققنوس در جشن سینما انقلاب از مهم‌ترین جوایز این فیلم خوش ساخت است.
یدو
مهدی جعفری تنها فیلمسازی است که دو اثر از او در این فهرست قرار گرفته است، چون فیلم «یدو» نیز ویژگی‌های فنی، سینمایی و محتوایی کافی برای قرار گرفتن در این لیست را دارد. فیلمی که قهرمان اصلی آن نوجوانی است که در روزهای ابتدائی جنگ تحمیلی تلاش می‌کند مادرش را راضی کند مثل مابقی مردم شهر، خانه و کاشانه خود را رها کنند، اما به مرور متوجه می‌شود که این خانه ترک کردنی نیست و باید با نگاه دیگری به آنجا نگریست.
باغ کیانوش
از آخرین نمونه‌های فیلم‌های دفاع مقدسی که نوجوان‌ها در آن نقش محوری دارند، می‌توان به «باغ کیانوش» اشاره کرد. فیلم خوش ساختی که هم در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان خوش درخشید و هم در جشنواره فیلم فجر با اقبال عمومی مواجه شد. این فیلم داستان چندین نوجوان را روایت می‌کند که همگی در یک روستا زندگی می‌کنند و در خلال جنگ، با نیروهای دشمن مواجه می‌شوند و از این مقابله سربلند بیرون می‌آیند.
بچه مردم
آخرین فیلم این فهرست و یکی از بهترین‌های این رده، فیلم «بچه مردم» محمود کریمی است که در جشنواره فجر سال گذشته بسیار مورد تحسین قرار گرفت و بازخوردهای مثبت فراوانی داشت. فیلمی که هم مقوله جنگ را به درستی به تصویر می‌کشد، هم تمام رفتار و حرکات نوجوان‌هایی که در آن به ایفای نقش می‌پردازند، قابل درک و ملموس است. قهرمان‌های «بچه مردم» آدم‌هایی که از فضا آمدند نیستند، همگی بچه‌هایی هستند که ما از کودکی در کنار خودمان دیدیم و حتی خود ما نیز می‌توانیم قهرمان‌هایی شبیه به آنها باشیم./ مهدی امیدی