مهوش خادم الفقرایی – دانشجوی دکترای جامعه شناسی

دغدغه‌مندی بسیاری از افراد آموزنده بودن فیلم‌هایی است که کودکان یا نوجوانان‌شان در حال تماشای آن هستند. اما این‌که “امر آموزنده” چیست و چگونه باید برای کودک و نوجوان ارائه گردد کمتر مورد بحث قرار می‌گیرد. گفتمان حاکم بر ارائه امر آموزشی، گفتمان از بالا به پایین یا گفتمان دستورمدار است. اعتقاد این گفتمان بر آن است که آنچه من بزرگسال تعیین می‌کنم درست و صحیح می‌باشد و توی کودک یا نوجوان باید دست به سینه به صحبت‌های من بزرگسال گوش بدهی و آنها را عملیاتی نمایی. در واقع در این گفتمان جایی برای کنش‌گری کودک و نوجوان باقی نمی‌گذارد و امکان آزمون و خطا را از او می‌گیرد. شکل سینمایی این گفتمان پروراندن قهرمان‌هایی مطابق با سلیقه من بزرگسال در داستان‌ها می‌شود که هیچ گونه قرابتی با کودکان و نوجوانان حال حاضر ندارد. ارائه چنین الگوهایی یا نتیجه‌ای عکس به همراه خواهد داشت و یا بی‌نتیجه خواهد ماند. اگرچه همچنان برخی از فیلم‌های راه‌یافته به جشنواره کودک و نوجوان چنین گفتمانی را با خود یدک می‌کشند، اما خوشبختانه فیلم‌هایی نیز به چشم می‌خورند که رایحه خوش گفتمان پایین به بالا یا گفتمان بافت‌مند را به همراه دارند. در این گفتمان آنچه اهمیت دارد فهم دنیای کودکان و نوجوانان از دریچه نگاه خودشان است. خود کودکان و نوجوانان هستند که تعیین می‌کنند چه چیزی درست و چه چیزی غلط است. در نتیجه قهرمان‌های برآمده از این داستان‌ها نیز برای مخاطبان کودک و نوجوان آشنا هستند و می‌توانند خود را در موقعیت‌های حساسی که قهرمان در آن حضور دارد، تصور کنند و به جای آنها دست به کنش‌گری بزنند. در همین نقطه است که امر آموزنده به دلیل بالا بودن قرابتش با دنیای خود، برای کودک و نوجوان ملموس می‌شود و آن را می‌پذیرد.