فعالیت سی و سومین جشنواره فیلم کودک و نوجوان در حالی از امروز آغاز می‌شود که شیوع کرونا آن را با چالش‌های تازه مواجه کرده است. اگر چه از ابتدای امسال مخالفت‌هایی نسبت به برگزاری تمام رویدادهای سینمایی مطرح شد اما برگزارکنندگان این جشنواره تصمیم گرفتند چراغ جشنواره را روشن نگه دارند و به عنوان اولین تجربه، جشنواره را به صورت آنلاین برگزار کنند. مخالفان برگزاری جشنواره بر این باورند که برگزاری فیزیکی جشنواره کودک در شرایطی که اثرگذاری گذشته را ندارد، ضرورتی ندارد و بودجه‌های جشنواره باید صرف تولید شود اما از سوی دیگر کارشناسان و هنرمندان سینمای کودک و نوجوان معتقدند یکی از ویژگی‌های جشنواره، توجه بیشتر بر سینمای کودک و نوجوان است و در سینمایی که فیلمهای کودک همواره مورد بی‌مهری قرار گرفته، عدم برگزاری همین جشنواره توجه به سینمای کودک و نوجوان را به حاشیه می‌راند.
رئیس جمهورهای آینده همین بچه‌ها هستند
ابوالفضل جلیلی، فیلمساز نام آشنای سینمای کودک و نوجوان در گفت‌وگو با «ایران» برگزاری آنلاین جشنواره را از ضرورت‌های فرهنگی این ایام می‌داند. او معتقد است به هیچ بهانه‌ای نباید فعالیت فرهنگی در هیچ برهه‌ای تعطیل شود: «هر وقت برای هر قشری خواستیم کار کنیم گفتیم الان شرایطش مناسب نیست؛ انقلاب است، وقت جنگ است، محاصره اقتصادی است و… در نهایت همین شد که حالا بعد از گذشت ۴۰ سال سیستان و بلوچستان هنوز از کاستی‌های زیادی رنج می‌برد. الان هم کرونا می‌تواند بهانه خوبی برای انجام ندادن برخی کارها باشد. در حالی که اگر نیت و هدف خدمت باشد در هر شرایطی وظیفه را انجام می‌دهیم.»
این فیلمساز با تأکید بر تعطیل نشدن جشنواره می‌افزاید: «توصیه همیشگی من به بچه‌ام این است که اگر می‌خواهی موفق شوی، باید عاشق باشی. این عشق می‌تواند در رابطه یک دختر و پسر باشد یا در نسبت به شغل و خدمت. متأسفانه امروز عاشق نداریم. عشق را سوزاندیم. عاشق کودک و نوجوان سرزمین‌ات که باشی دیگر این نگاه برایت تمسخرآمیز می‌شود که مگر با برگزار نشدن جشنواره چه اتفاقی می‌افتد. پاسخ همین نگاه به کودکی که دلش موز می‌خواهد و پدرش توان برآورده کردن نیاز آن را ندارد، همین است که موز نخورد مگر چه اتفاقی می‌افتد. خیلی اتفاقات می‌افتد که شما بی‌خبرید. هیچ جای دنیا این طور نیست که بگویند امسال جشنواره برگزار نشد، راحت بودیم اما در کشور ما نگاه سیستم حاکم این است که سر و صدایی بلند نشد راحت شدیم. عاشق خدمت به مردم که باشی دیگر شرایط را بهانه نمی‌کنی، اگر چه مانع بسیار و کار کردن سخت است و کار نکردن آسان و بی حاشیه.»
این فیلمساز که طی سال‌ها فعالیت در این حوزه ۱۵ فیلم بلند سینمایی با موضوعات اجتماعی خصوصاً دغدغه‌های دنیای نوجوانان نوشته و کارگردانی کرده یکی از مهمترین دغدغه‌های برگزاری جشنواره را پرداختن به همین موضوعات می‌داند:«هدف‌مان از برگزاری جشنواره چیست؟ اینکه ساز و آواز بزنیم و بچه‌هایی را که از زور گرسنگی نای رقص ندارند شاد کنیم یا اینکه ببینیم نیاز امروز و مشکل همین بچه‌ها چیست.»
او در توضیحات تکمیلی می‌افزاید: «امروز بخش زیادی از کودکان روستاهای سیستان و بلوچستان نان و آب برای خوردن ندارند، برایم عجیب است که برای همین کودکان گرسنه برخی دفتر و کتاب می‌برند و عکس یادگاری می‌گیرند که از مرکز ایران، برایتان هدیه آورده‌ایم. وظیفه فرهنگ و هنر است که ریشه‌یابی کند و در همین هفته به مشکلات کودکان بپردازد. به بهانه جشنواره فیلم کودک و نوجوان از نیاز امروز بچه‌ها صحبت کنیم. مهمترین مسأله تغذیه و مشکلات روحی است. امروز اغلب بزرگترها عصبی هستند و مشکلات روحی آنها روی تربیت بچه‌ها تأثیر می‌گذارد.»
ابوالفضل جلیلی در پاسخ به سؤالی در باره دسته‌بندی فیلمهای این حوزه به دو دسته فیلم‌هایی «درباره کودکان» و «برای کودکان» می‌گوید: «من همیشه از کودکان فیلم می‌سازم و نه برای کودکان. فیلم برای کودکان مثل فیلمهای والت دیزنی باید سرشار از امید و نشاط باشد اما فیلم درباره کودکان می‌تواند خشن باشد و از مصیبت و مشکلات کودکان بگوید، منتها مخاطب این فیلم بزرگسالان هستند و نه کودکان.»
از جمله فواید برگزاری جشنواره فیلم کودک و نوجوان دیده شدن بهتر فیلم‌ها و قرار گرفتن این آثار در چیدمان اکران است. نگرانی‌ها نسبت به سرنوشت فیلمهای گروه کودک و نوجوان در اکران در شرایط کرونا از دغدغه مهم فعالان این حوزه است اما ابوالفضل جلیلی معتقد است که فعالیت در حوزه کودک باید با سرمایه‌گذاری دولت باشد تا دغدغه بازگشت سرمایه به مسأله اصلی فعالان آن تبدیل نشود: «همان طور که در روزهای قبل از انقلاب برای آموزش مسائل بهداشتی به روستانشین‌ها هزینه شد در فیلمسازی برای حوزه کودک هم باید بدون چشمداشت مالی سرمایه‌گذاری کرد. برای یک بچه بلوچ که به خاطر فقر تصوری از سینما ندارد، سینما باید مجانی باشد. دولت باید سرمایه‌گذاری کند، فیلم بسازد و مجانی نمایش بدهد. جالب اینکه فیلمسازانی هم که نگران سرمایه هستند نورچشمی‌هایی هستند که با وام کلان بلاعوض فیلم ساخته‌اند و پز می‌دهند که ما سرمایه گذاشتیم و با اکران آنلاین سرمایه ما چه می‌شود؟ از جنس تهیه‌کننده‌های قدیم نیستند که با زور عشق کار می‌کردند.»
صحبت‌های پایانی این فیلمساز تأکید بر سرمایه‌گذاری در بخش فرهنگی کودکان است: «در دوره فعالیتم در گروه کودک تلویزیون وقتی در واکنش به اصرارمان به اهمیت دادن بیشتر به بچه‌ها پاسخ می‌شنیدیم که بچه‌ها چه کاره‌اند، می‌گفتیم که رهبر و رئیس جمهوری آینده همین بچه‌ها هستند. از الان به فکر تربیت درست آنها باشید. حالا هم معتقدم در حوزه سینما وظیفه دولت است که بدون هیچ چشمداشتی برای رشد فرهنگی کودکان هزینه کند و نمایش فیلم برای این گروه سنی رایگان باشد.»
حق نداریم ناامیدی دنیای بزرگسال را به سینمای کودک بیاوریم
حسین قناعت کارگردان و فیلمساز حوزه کودک و نوجوان رونق گرفتن سینمای کودک در اکران را چندان متأثر از برگزاری جشنواره فیلم کودک و نوجوان نمی‌داند بلکه او معتقد است اساساً چنین دستاوردی را نمی‌توان از جشنواره انتظار داشت. به گفته او پیشرفت در تولیدات این حوزه از ثمرات قابل اعتنا برگزاری جشنواره است: «عملاً مؤلفه فیلمهای پرمخاطب و گیشه‌پسند جزو ملاک و معیارهای داوری نیست. اگر سینمای کودک در چند سال اخیر رونق گرفته -اگر چه هنوز از جایگاه واقعی‌اش در اکران فاصله دارد- به خاطر جشنواره نیست، بلکه فیلمسازان تلاش کرده‌اند با شناخت درست مخاطب، کودکان و خانواده‌ها را به سینما بکشانند. خود من عاشق فیلم‌هایی هستم که پتانسیل اکران داشته باشد و مردم ببینند.»
او در عین حال رونق گرفتن تولید را از دستاوردهای جشنواره می‌داند و بر این باور است که حیات فیلم کودک و نوجوان به تداوم برگزاری جشنواره وابسته است: «اگر جشنواره نبود همین میزان حمایت و تنها نهاد حمایت‌کننده (فارابی) هم نبود و در نهایت سینمای کودکی نداشتیم. به تدریج بخش خصوصی هم از چرخه تولید این آثار خارج و فیلم کودک از سینمای ایران حذف می‌شد.»
کارگردان فیلم «قهرمان کوچک» با تأکید بر تداوم جشنواره و لزوم برگزاری آن به شکل آنلاین می‌گوید: «هر رویدادی که یادآور سینمای کودک باشد اتفاق خوب و فرخنده‌ای است. تعطیلی یک ساله جشنواره به سادگی از سوی مخالفان عدم تأثیرگذاری تعبیر می‌شود و به همین سادگی می‌شود جشنواره را حذف کرد. لابد خواهند گفت که مگر یک سال جشنواره برگزار نشد چه اتفاقی افتاد اما چهار سال بعد که تعداد فیلمهای کودک از هشت فیلم به یکی دو فیلم تقلیل یافت و سینمای کودک نابود شد، آن وقت تبعات آن مشخص می‌شود.»
این فیلمساز کودک که بر لزوم ساخت آثار سینمایی بر کودکان تأکید دارد، از اهمیت مخاطب‌شناسی و شناخت نیاز مخاطب امروز می‌گوید: «خود من علاقه‌مند به قصه‌هایی هستم که بچه‌ها قهرمان آن هستند و خودشان را باور می‌کنند. المان دوم ریتم است. بچه‌های امروز حال و حوصله سکانس‌های طولانی و پردیالوگ را ندارند. مؤلفه مهم بعدی امید است. سخت‌ترین نکته کار هم همین است. من‌فیلمساز در جامعه‌ای که هیچ روزنه امیدی نمی‌بینم باید تلاش کنم تا به بچه‌ها امید بدهم. وقتی وارد فضای کار برای بچه‌ها می‌شوم حق ندارم ناامیدی دنیای بزرگسال را به سینمای کودک بیاورم.»
کودکان را فراموش کردیم، انگار آینده‌مان را گم کرده‌ایم
«جشنواره‌ای مخصوص کودکان و نوجوانان از ابتدا بنا بر هدف و نیتی ایجاد شد که باید بر اساس آن برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی شود.» این عبارات بخشی از صحبت‌های پوران درخشنده فیلمسازی است که همواره دغدغه کودکان را دارد. او می‌گوید: «انگار انگیزه برای ساخت فیلم کودک کم شده، نمی‌دانم! شاید هم انگیزه هست اما شرایط ساخت مهیا نمی‌شود.»
کارگردان فیلم «رابطه» در عین حال بر برگزاری جشنواره تأکید دارد: «باید حواسمان باشد آنچه از این طریق به دست آورده‌ایم و تجربه سال‌های متوالی را از دست ندهیم.»
پوران درخشنده می‌گوید داشتن جشنواره پویا و کسب اعتبار گذشته، ساخت فیلمهای تازه را می‌طلبد: «باید با دلسوزی و دقت نظر بیشتری برای کودکان سرزمین‌مان فیلم ساخته شود و این مهم حتی فراتر از هر جشنواره ای باید مورد توجه قرار بگیرد.»
او به سیاستگذاران سینمای کودک توصیه می‌کند به جای اینکه منتظر بازگشت فیلمسازان موفق به این عرصه باشند خود پیشقدم شوند: «سینماگران برای ورود به این عرصه به ایجاد انگیزه نیاز دارند و این تلاش باید به گونه‌ای باشد که اگر لازم است شاهد تشویق‌هایی از سوی مسئولان باشیم نه اینکه سینماگران کودک سراغ متولیان بروند و از آنان درخواست حمایت‌هایی هر چند مختصر داشته باشند و این حمایت‌ها در نهایت به دریافت وامی پانصد میلیون تومانی یا برخورداری از فلان تسهیلات مالی محدود شود.»
کارگردان «رابطه» و «پرنده کوچک خوشبختی» بی‌مهری نسبت به این آثار در اکران را از عوامل دلسردی فیلمسازان و به تبع آن کم رونق شدن سینمای کودک می‌داند: «در دوره‌ای اکرانی برای فیلمهای کودک نداشتیم؛ فیلمهای خود من به صورت تک سانس اکران می‌شد. «رؤیای خیس»، «خواب‌های دنباله دار» و «بچه‌های ابدی» به صورت سانسی اکران شد چون سینماداران ترجیح‌شان این بود که به سینمای کمدی بها بدهند.»
او می‌گوید چون دغدغه کودک و نوجوان داشته دست از کار نکشیده اما حتی برای آنهایی که عاشق سینما بودند شرایط به گونه‌ای پیش رفت که این عرصه را ترک کردند و در نتیجه میدان به افرادی سپرده شد که شاید دغدغه جدی برای کودکان ندارند: «تا آنجا که خودم در جریان هستم، آنقدر به این عرصه کم توجهی شده که همین معدود فیلمنامه‌های موجود هم چندان دغدغه‌مند و شاخص نیستند.»
صحبت‌های پایانی این فیلمساز تأکید دوباره بر جدی گرفتن و اهمیت سینمای کودک است: «به سازوکاری جدی، برنامه‌ریزی تازه و حتی بودجه جداگانه نیاز داریم. بودجه‌ای مستقل از کل سینمای کشور چراکه بی‌هیچ اغراقی، سینمای کودک و نوجوان سینمای مهمی است چون مخاطبانش مهم هستند. چه فیلم‌هایی برای کودکان و چه فیلم‌هایی درباره کودکان، هر دو مهم هستند. در حالی که به نظر می‌رسد کودکان سرزمین‌مان را فراموش کرده‌ایم و انگار آینده‌مان را گم کرده‌ایم. تا دیر نشده کاری برای این بخش مهم فرهنگ و هنرمان انجام بدهیم.»
