خیال و فانتزی دو عنصر جدانشدنی از سینمای کودک هستند که در سال‌های متمادی زمینه ساخت و تولید فیلم‌های خاطره انگیز بسیاری در سینمای ایران شده‌اند.
پانا- تخیل و رویا ریشه تاریخی در زندگی بشر دارد و به نوعی با انسان متولد شده است. این قدرت جادویی و انحصاری که در میان موجودات زمینی تنها در اختیار انسان قرار داده شده، همیشه سرآغاز همه حرکت‌های جهشی او در مسیر تکامل و تعالی بوده است، تا جایی که مخترعان و دانشمندان قبل از دست زدن به هر گونه عملی، اول تخیلشان را به کار انداخته و نیازها و کاستی‌ها را در رویاهایشان حل کرده‌اند. انسان ذاتا رویا پرداز است و همیشه دوست دارد به چیزهای غیرممکن فکر کند و با شاخ و برگ دادن به آن سرزمین خیالی را برای خود تصویر سازد.
در روزگار ما که افسانه‌ها رنگ تازه‌ای به خود گرفته‌اند، سینما و ادبیات نیز با تاثیر گرفتن از قدرت خیال و رویا بیش از پیش به سمت خلق ایده‌ها و داستان‌های فانتزی رفته است.
قبل از پیدایش صنعت سینما، تخیلات فقط توسط آواها، کلمات و به طور کلی در ادبیات به انسان انتقال می یافت، که نمونه برجسته اش در ادبیات ما، داستان«شاهنامه» فردوسی است. در سینمای ایران نیز بیش از آنکه صنعت خیال و فانتزی پا به عرصه فیلم‌های ژانر بزرگسال بگذارد، در سینمای کودک ظهور و بروز داشته است. در ادامه به بررسی و مرور برخی از مهمترین آثار فانتزی و خیال‌انگیز سینمای کودک ایران می‌پردازیم:
پاتال و آرزوهای کوچک
«پاتال و آرزوهای کوچک» یکی از اولین تجربه‌های سینمای کودک در حوزه فیلم‌های تخیلی بود. این فیلم توسط «مسعود کرامتی» در سال ۱۳۶۸ ساخته شد که نمونه‌ای کاملا فانتزی و منحصر به فرد در سینمای دهه ۶۰ به شمار می‌رفت. داستان فیلم درباره موجودی غریب به نام پاتال از میان کره جغرافیایی که مادر وحید برایش خریده بیرون می آید تا به جبران محبت وحید، آرزوهای او را برآورده سازد، به کمک نیروهای شگفت انگیزی که پاتال دارد آرزوهای وحید، خواهر و دوستانش برآورده می شود. این فیلم به نوعی درباره تحقق آرزو و آرمان‌ها از طریق تخیل است که فیلمنامه این فیلم را رضا کیانیان و مهدی سجاده‌چی نوشته بودند.
«پاتال و آرزوهای کوچک» توانست موجی در سینمای تخیلی (فانتزی) ایجاد کند و ذهن سینماگران را به سمت این ژانر جلب کند و آغازگر راهی جدید به سمت این گونه از سینما باشد.
دزد عروسک‌ها
محمدرضا هنرمند کارگردان دیگری بود که در همان سال دست به تجربه دیگری در این ژانر زد که توانست موفقیت بیشتری را کسب کند.
دختر و پسری از اعضای یک خانواده در شهری به نام شهر شادی برای کمک به مادرشان که وام بانکی‌اش را دزدی به نام گنجو ربوده وارد عمل می شوند اما توسط گنجو و مادرش عجوزه، دستگیرشده و در زیرزمین عجوزه زندانی می شوند. دنیای خیال انگیز و دوست داشتنی این فیلم در کنار ترانه‌ها و موزیک‌های شاد و از همه مهمتر بازی خوب بازیگرانی همچون منوچهر آذری، فرهنگ مهرپرور، آزیتا حاجیان و اکبر عبدی از دلایل اصلی موفقیت این فیلم به شمار می‌رود.
«دزد عروسک‌ها» را می‌توان یکی از آثار ماندگار و قابل توجه در حوزه سینمای فانتزی دانست زیرا علاوه بر اینکه مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت، منجر شد تا توجه به این سبک از فیلمسازی در بین سینماگران ترویج پیدا کند.
سفر جادویی
یک سال بعد (۱۳۶۹) ابوالحسن داوودی با فیلم «سفر جادویی» دریچه جدیدی را به روی سینمای فانتزی در ایران باز کرد. قصه اصلی این فیلم سینمایی پیرامون رابطه بین سینا و پدرش بود. دکتر رضا کمالی با آزار و تنبیه فرزندش سینا، می‌خواهد از او دانش آموز ممتازی بسازد. روزی سینا از ترس پدر به درون ماشین لباسشویی مرموز خانه پناه می‌برد. کسی توضیح دکتر کمالی را که چه بر سر فرزندش آمده باور نمی‌کند و او را در بیمارستان بستری می‌کنند، اما او می‌گریزد و در موقع فرار او نیز به درون ماشین لباسشویی بیمارستان می‌افتد آنجا دادگاهی برپا میشود و دانش آموزان که اعضای دادگاه هستند، دکتر کمالی را مجازات می‌کنند و او را به دوران کودکی میفرستند.
دوبله بسیار خوب و خط داستانی پرکشش و به روز این فیلم باعث شد تا مخاطبان بسیاری را جذب کند. «سفر جادویی» جزو آثاری در سینمای کودک به شمار می‌رود که همچنان با گذشت سال‌های طولانی از ساخت این فیلم اما همچنان مخاطبان جدید زیادی را در بازپخش‌های خود پیدا می‌کند.
کاکلی
همکاری فریال بهزاد و هوشنگ مرادی کرمانی به ساخت فیلم «کاکلی» با بازی مهدی فتحی شد. مرد مسگری که دختری به نام ترمه دارد، حوصله انجام هیچ کاری ندارد. مسگر به پیشنهاد شاگردش احمد برای ترمه مرغی به نام کاکلی می خرد تا اسباب سرگرمی او را فراهم کند. ترمه با کاکلی اُنس می گیرد، تا این که شبی کاکلی از دست گربه می گریزد و گم می شود. پرنده فروشی کاکلی را می گیرد و با خود می برد.
«کاکلی» اولین تجربه هوشنگ مرادی کرمانی به عنوان داستان نویس مشهور ادبیات معاصر در سینمای است.
دره شاپرک‌ها
دهه هفتاد در سینمای فانتزی با فیلم «دره شاپرک‌ها» ساخته فریال بهزاد آغاز شد.
اخترشناس کهن‌سالی پس از تشخیص‌دادن تاریخ کسوف سه نوه‌اش به نام‌های رشید، جمشید و خورشید را به سرزمین اصلی می‌فرستد تا طلسم غول سنگی را که آسایش اهالی دره شاپرک‌ها را سلب‌کرده‌است، بشکنند. کوچک‌ترین برادر به نام خورشید شجاعانه با کوه غول سنگی به مبارزه بر‌می‌خیزد و به کمک دخترعمویش ترمه و بقیه بچه‌های آبادی، امنیت و شادی را به سرزمین اجدادی خود باز‌می‌گردانند.
پرویز پورحسینی، اکرم محمدی، پیام آزادی، شاهد احمدلو، حمیدرضا مرادی و سعید شیخ زاده از جمبه بازیگرانی بودند که در این فیلم به ایفای نقش پرداختند. «دره شاپرک‌ها» جزو موفق‌ترین فیلم‌های سینمای کودک محسوب میشود که توانست تعدا تماشاگران زیادی را به سینما بکشاند.
کاکادو
تهمینه میلانی پس از تجربه موفقش در این ژانر در «دیگه چه خبر» باز هم به سراغ ژانر فانتزی_تخیلی رفت و فیلم «کاکادو» را در سینمای کودک ساخت.
یک استاد زبان زمینی‌ها به مدت یک هفته از سیاره کاکادو به زمین تبعید میشود. کاکادو سیاره است که طرفداران محیط زیست در آن زندگی می‌کنند و کسانی را که سطح کره کاکادو را آلوده کنند برای تنبیه شدن به زمین میفرستند. فیلم به ارتباط این موجود فضایی با آدم‌ها، بخصوص با گلنار، دخترک ۸ ساله یک خانواده تک فرزند می‌پردازد.
این فیلم با بازی اسدالله یکتا، السا فیروزآذر، آتنه فقیه نصیری، فریبرز عرب نیا و همایون ارشادی جزو فیلم‌هایی بود که با نگاهی به تخیل همیشگی انسان درباره فضا و موجودات فضایی برای کودکان و نوجوانان ساخته شد.
در دهه هفتاد که به نوعی دهه شکوفایی ژانر کودک و نوجوان در گونه فانتزی و تخیلی بود بعد از دو فیلم موفق تهمینه میلانی که فانتزی را با چاشنی مباحث ماورایی و علمی همراه کرده بود، دنیای سینمای تخیلی دوباره به نوع فانتری برگشت و آثاری چون «حسنک» به کارگردانی «زهرا مهستی» و «راز چشمه سرخ» به کارگردانی زنده‌یاد «سید علی سجادی حسینی» تولید شدند.
با موفقیت این فیلم‌ها در ابتدای فراگیر شدن سینما در دهه‌های پس از پیروزی انقلاب، عرصه برای تولید آثار بهتر و بیشتر در گونه‌های فانتزی و تخیلی فراهم شد و کارگردانان بسیاری به سمت تولید فیلم‌هایی در این ژانر رفتند.
