در اولین کارگاه بخش ملی سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، «شهاب‌الدین عادل» درباره قاب، جزییات آن و تأثیر آن بر مخاطب و سینما صحبت کرد.
به گزارش ستاد اطلاع‌رسانی جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، در اولین روز از برگزاری کارگاه های آموزشی، اولین کارگاه در بخش ملی با حضور شهاب‌الدین عادل (استاد سینما) به صورت برخط برگزار شد. عادل در این کارگاه به بررسی اثر جزئیات داخل قاب بر مخاطب پرداخت. او در ابتدای صحبت‌های خود درباره قاب و تاثیر تک قاب در سینما گفت: ما در سینما سه ریتم داریم؛ اول ریتم استاتیک یا ایستا (عناصری که در قاب مهم‌اند مانند خطوط، رنگ، نور و فضا و ارتباط آن‌ها با یکدیگر)، دوم داینامیک (فرایند مونتاژ و حرکت) و سوم فونومیک (ریتم صدا و روابط متقابل آن‌ها با یکدیگر). وقتی ما می‌خواهیم جزئیات درون یک کادر را بررسی کنیم مجبوریم کادر را فیکس کنیم؛ مثلا در سینمایی که متاثر از نقاشی‌های اکسپرسیونیستی آلمان است، استاتیک خیلی قوی عمل می‌کند به این دلیل که در آنجا از تفکرات هندسه شکسته یا فضای مورب دوربین استفاده می‌کنیم. بنابراین ما وقتی از قاب صحبت می‌کنیم، دو طول، دو عرض و دو عمق را می‌گوییم که اگر آن‌ها را فیکس کنیم درباره جزئیاتی حرف می‌زنیم که در هر عکس و قابی وجود دارد.
او ادامه داد: یک سری موارد را فیلمساز به کادر اضافه می‌کند؛ مانند پرسوناژ یا شخصیت‌ها، موقعیت قرارگیری آن‌ها در کادر، دکور یا آکسسوارها که همه این موارد باید با یکدیگر تعریف شوند. ما نمی‌توانیم شخصیت را فارغ از جزئیات کادر ببینیم.
عادل درباره بحث ترکیب بندی عناصر توضیح داد: در ترکیب بندی‌ها معمولا آن چیزی که همواره گفته شده است توازن و تعادل کادر است که باز هم برای چیدمان داخل کادر حائز اهمیت است. کادر یک محدوده‌ای دارد که ما بخواهیم از این محدوده فراتر برویم باید به کادرهای دیگر فکر کنیم. این‌گونه نیست که یک کادر بخواهد تمام شخصیت‌ها و دکور را نشان دهد. در واقع ارتباط ارگانیک نماها و کادرها با یکدیگر فرایند روایت را طی می‌کنند. در سینما مهم است که تک قاب‌ها را خیلی حساب شده و براساس یک طرح از پیش تعیین شده، توضیحات را بچینیم.
این استاد تاکید کرد که جزییات درون قاب و تاثیرات آن در سینما با چند نکته ارتباط مستقیم دارد: ابتدا با وجوه قاب (دو طول، دو عرض و دو عمق)، دوم درون قاب است که چه چیزهایی در آن چیده می‌شود، سوم پرسوناژ یا همان شخصیت و موقعیت او، چهارم ترکیب بندی، پنجم عناصر درون کادر مانند حرکت یا نورپردازی و مورد دیگر این است که ما علاوه بر این مسائل چه چیزهای دیگری را اضافه کنیم. اما ما به دلیل این جزییات را در نظر می‌گیریم؟ هدف ما این است که از طریق تصویر و قاب پیام مناسبی را بدهیم و بعد آن دنیای رمزگانی را می‌چینیم برای مخاطب روشن کنیم. همچنین محتوا و مفهومی که می‌خواهیم از آن تصویر انتقال دهیم.
او افزود: دو دیدگاه سینماتیک در حوزه تولیدکننده اصلی فیلم یا کارگردان مطرح می‌شود. یکی حوزه میزانسن و روابط آن با عناصر درون کادر است و دیگری حوزه تدوین و عناصر درون قاب و رابطه آن با سبک کارگردان است. این بحث در عین حال که مربوط به زیبایی شناسی است به بخش شکلی_فرمی هم مربوط می‌شود. یکی از ضرورت‌هایی که برای قاب وجود دارد استاندارهایی است که برای قاب در نظر می‌گیریم. آیا استانداردهای قدیمی یا استانداردهایی که به پرده عریض می‌رسد را داریم؟ این استانداردها برای تعریف عناصر درون کادر بسیار مهم‌اند.
عادل راجع به ترکیب بندی تصویر توضیح داد: ترکیب بندی تصویر به این معنا است که ما چطور از ابعادی که در اختیارمان قرار گرفته، به بهترین شکل استفاده کنیم. ما در ترکیب‌بندی کلاسیک با هندسه گذشته یونان روبه‌رو هستیم و ترکیبات طلایی را داریم که به آن «الگوی تی» هم می‌گویند. البته ما ترکیب بندی‌های زیادی در سینما داریم مانند ترکیب بندی‌هایی که عنصر انسانی در آن بسیار کم است، ترکیب بندی‌هایی که حالت مورب دارند و ترکیب بندی‌هایی که بسیار اِستیلیزه شده است.
او ادامه داد: چیدن عناصر در درون کادر، از یک شیء خیلی کوچک گرفته تا یک دکور عظیم، نه تنها به اندازه ابعاد کادر بلکه به ترکیب بندی و رابطه بین این جزییات با شخصیت‌ها و انتقال معنا و مفهوم، کمک می‌کند.
این استاد دانشگاه در ادامه درباره اهمیت میزانسن در کادر گفت: وقتی صحبت از میزانسن می‌شود، افراد فکر می‌کنند فقط عوامل درون میزانسن مهم هستند و در منتاژ خیلی این موضوع وجود ندارد؛ در صورتی که این‌گونه نیست؛ ما در «لانگ تک» یک تأملی داریم که می‌گوییم در نماهای حرکتی برداشت بلند ما منتاژ درون‌نما داریم یعنی کات نمی‌خورد اما تغییر اندازه وجود دارد. این موضوع به‌طور تعیین شده مانند این است که یک مونتاژ درون‌نما انجام می‌دهیم اما با حرکت دوربین این کار را انجام می‌دهیم.
او در پایان افزود: اینکه ما می‌گویم فیلمساز میزانس، یعنی نمای بلند یک شاخصه‌ای دارد که درون‌نما ایجاد می‌کند، رابطه اشیا در عین حرکت تعریف می‌شود. از طرف دیگر ما منتاژ را داریم که جزییات درون نما برای فیلمسازانی که سبک منتاژ کار می‌کنند خیلی حائز اهمیت است. همانطور اشاره کردم اگر این دیدگاه را در نظر بگیریم، فیلمسازانی که سطح منتاژ کار می‌کنند چقدر جزییات کادر برایشان مهم است طبیعتا شش وجهی (دو طول، دو عرض و دو عمق) که مد نظر ماست در دورن تمام آن آکسسورها یا اشیایی که چیده می‌شود و از اندازه آن‌ها استفاده می‌کنند تا بتوانند رابطه شخصیت را با آن شی مذکور مد نظر داشته باشند. در نهایت کسانی که میزانس کار می‌کنند، جزئیات کادر همان‌قدر برایشان اهمیت دارد که آن‌هایی که از دیدگاه مونتاژ استفاده می‌کنند اهمیت دارد. ما در مونتاژ از طریق نماهای مجزا ارتباط ارگانیک بین نماها را جزئیات را با یکدیگر مرتبط می‌کنیم؛ اما در میزانسن ما یک مونتاژ درون‌نما می‌کنیم و از قاعده برداشت بلند استفاده می‌کنیم که همان موارد را از طریق نماهای بدون کات می‌توانیم نشان دهیم.
سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، به دبیری علیرضا تابش از ۱۶ تا ۲۱ مهر ۱۴۰۰ (۸ تا ۱۳ اکتبر ۲۰۲۱) با شعار «سینما، سرزمین خیال» برگزار می‌شود.
