در روزهای برگزاری جشنواره فیلم کودک و نوجوان با مجید زین‌العابدین، دبیر سی‌وپنجمین جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان اصفهان، درباره این رویداد هنری گفت‌وگو کردیم.
همشهری آنلاین: سی‌وپنجمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان بعد از وقفه‌ای ۴ ساله امسال از ۱۴ مهر آغاز به کار کرد و امروز آخرین روز این جشنواره است. فارغ از کیفیت فیلم‌های این جشنواره که با نقدهایی همراه بود، برگزاری جشنواره برای مدیران سینمایی کشور اهمیت ویژه‌ای داشت. مجید زین‌العابدین تیرماه امسال به مدیرعاملی بنیاد سینمایی فارابی منصوب شد و اول مردادماه حکم دبیری سی‌وپنجمین جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان اصفهان را از محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی، گرفت. زین‌العابدین باید در فرصتی کوتاهی که داشت، از میان داشته‌های نه چندان پرتعداد و پربار سینمای کودک، جشنواره سی‌وپنجم را مدیریت می‌کرد. با او هم‌صحبت شدیم تا ببینیم جشنواره امسال از دید دبیر جشنواره چطور برگزار شد.
از دید شما به عنوان دبیر سی‌وپنجمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان، این جشنواره چه حاصلی برای سینمای کودک و در کل سینمای ایران دارد؟
نفس برگزاری جشنواره از چند جهت پیش‌برنده سینمای ایران در اکران و تولید است. از طرفی، جشنواره مخاطب را با سینمای کودک و نوجوان آشتی می‌دهد و از طرف دیگر محل تجلی توانایی فیلمسازان ما در حوزه کودک و نوجوان و تصحیح نگرش‌های آنها به فیلم کودک و نوجوان است، چراکه در جشنواره مستقیما با مخاطب کودک و نوجوان مواجه‌اند و در کنار بچه‌ها فیلم می‌بینند و واکنش و ذائقه مخاطب را بدون واسطه درک می‌کنند. در همین روزهای برگزاری جشنواره، من در سالن‌های سینما شخصا با بعضی کارگردانان صحبت کردم که می‌گفتند ما از واکنش بچه‌ها متوجه شدیم که برخی سکانس‌ها را باید جور دیگری می‌ساختیم یا باید فیلمنامه را در بعضی جاها تصحیح می‌کردیم. اینکه فیلمسازان با مخاطب اصلی‌شان رودررو می‌شوند و در خلاء فیلم نمی‌سازند که بازخورد نگیرند و نفهمند که آیا کودک فیلم‌شان را پسندیده یا نه، یکی از مزیت‌های برگزاری جشنواره است. به معنایی به نظرم می‌رسید که فیلمسازان می‌توانند نتیجه اکران فیلم‌شان را در جشنواره پیشاپیش ببینند.
در این چهارسالی که جشنواره به صورت حضوری برگزار نشده بود، نقد و نظرهای زیادی بود که چرا برخی فیلم‌های کودک در اکران توفیق ندارد؟
در این چند روزِ جشنواره که فیلمسازان با بچه‌ها رودررو صحبت می‌کنند، پاسخ این سوال را می‌گیرند که چقدر منطبق با میل و ذائقه بچه‌ها و نیازهای تربیتی‌شان فیلم می‌سازند و چقدر از علاقه و سلیقه آنها دورند. من خودم با برخی بچه‌هایی که در سینما بودند گفت‌وگو کردم و نظرشان را درباره فیلم‌ها پرسیدم. خیلی زلال و شفاف و فنی درباره فیلم‌ها و حتی راجع به پلان‌ها و سکانس‌ها نظر می‌دهند. اگر فیلمی تلخ و غمگین باشد، اعلام می‌کنند که دوستش ندارند چون با دنیای شاد و آزاد آنها تناقض دارد و اگر فیلمی شاد باشد و پیام داشته باشد، شاد می‌شوند و پیامش را دریافت می‌کنند. اینکه می‌گوییم سینمای کودک سینمای آموزگار، سینمای آموزنده و سینمای مربی است، کاملا از برخورد بچه‌ها در جشنواره این را می‌بینیم. در کنار اینها، در این جشنواره داوران کودک و نوجوان حضور کمی و کیفی قابل توجهی دارند. بیش از ۸۴۰ نفر داور کودک و نوجوان هر روز فیلم‌های جشنواره را می‌بینند و علاوه بر آن هزار کودک و نوجوان دانش‌آموز به جشنواره می‌آیند و روزانه چیزی در حدود ۱۹۰۰ کودک و نوجوان در جشنواره فیلم می‌بینند. این منهای فیلم‌هایی است که در سانس‌های بعدازظهر بچه‌ها به همراه خانواده‌ها می‌بینند. از حیث دیگر اینکه داوران و فیلمسازان حرفه‌ای ما امسال دعوت ما را پذیرفته‌اند و در هیئت داوری حضور دارند و حتما نقطه نظرات‌شان می‌تواند در ارتقای تولیدات سینمای کودک موثر باشد. کارگاه‌های آموزشی جشنواره که با حضور سینماگران مطرح ایرانی و خارجی برگزار می‌شود، در ارتقای دانش حرفه‌ای سینمای ما اثرگذار است. در حوزه بین‌الملل، هم داورانی که شرکت کرده‌اند، هم فیلم‌هایی که شرکت کرده‌اند و هم بخش مرور آثار و هم استادان کارگاه‌های آموزشی با استقبال خوبی مواجه شده است. ضمن اینکه جشنواره در شهر اصفهان شور و نشاط ایجاد کرده و علاوه بر وجوه تخصصی و سینمایی به رویدادی فرهنگی ــ هنری در اصفهان بدل شده و نمادی از ابتهاج و نشاط عمومی است. این برای سینمای ما گفتمان‌ساز و مشوق فیلمسازان است تا فیلم‌های بهتری برای کودکان و نوجوانان بسازند.
از کیفیت آثار حاضر در جشنواره راضی هستید؟
برخی منتقدان کیفیت فیلم‌های جشنواره را نقد می‌کنند. خب، بالاخره این موجودی سینمای کودک و نوجوان است. ما برگزارکننده جشنواره هستیم و دریافت‌کننده آثار؛ جشنواره در تولید و کیفیت آثار نقشی ندارد. از جایگاه مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی صحبت نمی‌کنم؛ از جایگاه دبیر جشنواره حرف می‌زنم. دبیرخانه، ستاد و دبیر جشنواره در کیفیت تولیدات مستقیما نقش ندارد. البته هیئت انتخاب جشنواره از بین ۵۵۹ اثر متقاضی سعی کردند باکیفیت‌ترین‌ها را انتخاب کنند که مجموعا ۶۲ اثر به بخش‌های مختلف کوتاه و بلند جشنواره راه پیدا کرد. این موجودی فعلی سینمای ما در حوزه کودک و نوجوان است. به نظرم جشنواره مشوق ارتقا پیدا کردن تولیدات سینمای کودک و نوجوان در سال‌های آینده خواهد بود. وقتی ۴ سال جشنواره برگزار نمی‌شده، همه‌گیری کرونا بوده و درِ سینما در سال‌هایی به روی مخاطب بسته بوده و تازه امسال سینما رونق مجدد گرفته، طبیعی است که تولیدات سینمای کودک هم متاثر از این وقفه شده باشد. حالا که امسال سال رونق سینماست و تولیدات بعد از چند سال دوباره شکل گرفته و سینماگران به فیلم ساختن برای کودکان و نوجوانان دلگرم شده‌اند، به نظرم باید امیدوار باشیم که در سال‌های آینده فیلم‌های بهتری هم ساخته شود.
بعد از چهار سال وقفه در برگزاری جشنواره، استقبال فیلم‌های خارجی از جشنواره چطور بوده است؟
ببینید اینکه ۲۰۰ فیلم از ۴۰ کشور در بخش بین‌الملل ما شرکت کرده‌اند، برای جشنواره‌ای که ۴ سال متوقف بوده، عدد قابل تأملی است. هم گستردگی کمی و کیفی فیلم‌ها و هم تنوع حضور کشورها در جشنواره قابل تأمل است. ۳۹ کشوری که اسامی‌شان منتشر شد، از قاره‌ها و مناطق مختلف هستند در حالی که در عرصه فرهنگ و هنر می‌دانیم که نظام سلطه جهانی تلاش زیادی می‌کند که هنرمندان و فرهنگ ما را منزوی کند. حضور این کشورها در جشنواره نشان می‌دهد که دیپلماسی و ارتباطات فرهنگی ما برقرار است و متأثر از جو ایران‌هراسی و اقدامات برخی کشورهای سلطه‌گر علیه ما نیست و سطح تبادلات فرهنگی ما با سایر کشورها در همین جشنواره‌ها مشخص می‌شود. فیلم‌های خارجی خوبی در جشنواره شرکت کرده‌اند. سفیر اندونزی به احترام فیلمی که از کشور اندونزی در جشنواره حضور دارد، مهمان جشنواره بود و فیلم را در سینما به همراه هنرمندان و منتقدان ما دید. از ایشان دعوت کردم که فیلم‌های ایرانی را هم همراه بچه‌های ایرانی در سالن ببیند. خود همین نشان می‌دهد که سینمای کودک ما می‌تواند محفلی برای تبادل فرهنگی و دیپلماسی عمومی ما در دنیا باشد.
برخی فیلم‌های موفق کودک و نوجوان سینمای ایران از تلویزیون به سینما آمده‌اند. با توجه به اینکه شما سابقه زیادی در تلویزیون دارید، جشنواره برنامه‌ای برای همکاری با تلویزیون دارد؟
عرصه تولیدات فرهنگی عرصه حرکت منظومه‌ای است، یعنی انفرادی نمی‌توانیم مسائل فرهنگی کشور را پیش ببریم. حتما همه نهادهایی که در امر تولیدات فرهنگی و هنری مسئولیت دارند باید به صورت منظومه‌ای و با هم حرکت کنند. طبیعتا این حرکت جمعی باعث شکل‌گیری کار بزرگ و تعاملی می‌شود و نتیجه آن‌هم روی مخاطب اثر می‌گذارد و تبدیل به گفتمان پایدار در کشور می‌شود. رسانه ملی، سینما و سایر نهادهای فرهنگی در حوزه کودک و نوجوان باید هم در عرصه تولید هم‌افزایی داشته باشند و هم در عرصه توزیع و معرفی آثار. اگر این چرخه شکل نگیرد و این هم‌افزایی مورد توجه قرار نگیرد، تولیدات فرهنگی نمی‌توانند اثرگذار باشند و یک چرخه ناقص به وجود می‌آید. الان ما با تلویزیون این تعامل و همکاری را داریم که این چرخه را کامل کنیم. توجهی که رسانه ملی ــ شامل شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی و بخش‌های ملی، استانی و حتی برون‌مرزی ــ به این جشنواره داشته، نشان می‌دهد که موضوع تولیدات کودک و نوجوان هم برای تلویزیون و هم برای ما مهم است. این عزم و انگیزه را در طرفین می‌بینم که محصولات کودک و نوجوان را که عموما پاکیزه و آموزنده‌اند به بچه‌ها معرفی کنند و امیدوارم در عرصه توزیع و اکران هم چرخه کاملی بین ما و تلویزیون برقرار باشد و محصولات سینما بتوانند به تلویزیون راه پیدا کنند، معرفی و دیده بشوند، مخاطب پیدا کنند و البته بتوانند چرخه اقتصادی سینمای کودک و نوجوان را تامین کنند. به هر حال تولید برای سینمای کودک و نوجوان باید پشتوانه اقتصادی هم داشته باشد و این نیازمند حمایت همه نهادهای فرهنگی متولی در حوزه کودک و نوجوان است. امیدوارم همه نهادها احساس مسئولیت کنند.
فیلمی هست که در سال‌های کودکی‌تان دیده باشید و اثر آن بر ذهن و روح شما بخشی از هویت و تجربه زیسته شما در سال‌های بزرگ‌سالی را ساخته باشد؟
باید خیلی فکر کنم که پاسخ این سوال را بدهم. برای شما کدام فیلم چنین اثری داشته؟
فکر کنم برای نسل دهه شصتی‌ها «قصه‌های مجید» اثر مهمی بود. با توجه به شرایط تربیتی و اجتماعی آن دوران، ما با تلاش مجید و پس‌زده شدن‌هایش و شکست خوردن‌ها یا موفق شدن‌هایش به خوبی احساس قرابت می‌کردیم. سوال آخر، به عنوان یک پدر چه فیلمی را به فرزندتان توصیه می‌کنید؟
پاسخ شما را با شعار جشنواره امسال می‌دهم؛ این شعار گفتمان‌ساز و انگیزه‌بخش و آرمان‌گرایانه و کمال‌طلب که ما برای بچه‌ها پیشنهاد دادیم، یعنی «بچه‌ها به سمت قله» که برای من به عنوان یک مخاطب، فارغ از مسئولیتم در جشنواره، جهت‌گیری فیلم‌هایی را که به فرزندانم توصیه کنم نشان می‌دهد. من فیلم‌هایی را به فرزندانم توصیه می‌کنم که به بچه‌های من به عنوان بخشی از سرمایه‌های جامعه بزرگ ایران و آینده‌سازان ایران انگیزه موفقیت بدهد و انرژی نهفته آنها را برانگیخته کند، نه اینکه آنها را مأیوس و ناامید کند. آنها را به سمت توانستن پیش ببرد و به عقبه فرهنگی‌شان متصل کند و با مولفه‌های هویتی و سبک زندگی‌شان در تضاد نباشد. همچنین مانعی در راه رشد فکری‌شان نباشد. اینها مضامینی است که اگر در فیلمی با آنها مواجه شوم، حتما دیدنش را به فرزندانم پیشنهاد می‌کنم.
