معین مهرعلیان – دانشجوی کارشناسی روانشناسی

“تورنادو” آخرین اثر سیدجواد هاشمی در حوزه‌ی سینمای کودک و نوجوان است. هاشمی از معدود چهره های شناخته شده­ی سینمای ایران است که از فعالیت در حوزه­ی مهجور و کم رمق کودک و نوجوان ابایی ندارد و انرژی، وقت و بودجه‌ی خود را صرف آن می‌کند. از این جهت کار وی قابل تحسین و قدردانی است. این فیلمساز این بار روایتگر داستان نوجوانی باهوش و محقق به نام “هامون” است .او دستیار دانشمندی به نام “پروفسور اندیش” است که قصد ساخت سفینه­ای به نام تورنادو در پوشش یک رستوران را دارد. هامون و سه نفر از همسن و سالانش به صورت اتفاقی سفینه را روشن کرده و سفری هیجان انگیز به فضا را تجربه می‌کنند.

به واسطه‌ی ژانر این اثر که علمی تخیلی و فانتزی است مخاطبین آن کودکان شش سال به بالا هستند؛ زیرا پیش از این سن کودکان قادر به تمایز واقعیت و خیال از یکدیگر نیستند و به همین سبب ممکن است با تماشای شخصیت‌های فیلم که از گریم خاصی بهره می‌برند دچار اضطراب و یا وحشت شوند. همچنین بزرگترین ترس کودک در سنین ۴ تا ۶ سالگی، موجودات فضایی، جن ها، دیوها و امثالهم هستند که در این فیلم وجود دارد و بنابراین احتمال ترسیدن کودک ۴ تا ۶ ساله از کاراکتر های این فیلم وجود دارد. کودکان و نوجوانان اما به خوبی با شخصیت‌های فانتزی و خیال‌پردازانه این فیلم ارتباط برقرار می‌کنند. کودکان بسیاری از مفاهیم لازم را از از طریق مشاهده فراگرفته و از این طریق جهان ذهنی خود را گسترش می‌دهند. سینما در این میان به عنوان یک رسانه تصویری جذاب و فراگیر اثر زیادی بر کودکان نسل امروز دارد. از همین رو ارائه­ی تصاویر خیال‌پردازانه در فیلم‌های سینمایی از طریق طراحی صحنه و لباس متفاوت و همچنین کاراکترهای غیرعادی می‌تواند سبب غنی شدن خزانه تصویری و افزایش قدرت تخیل و در نتیجه افزایش هوش و خلاقیّت آن‌ها شود. تورنادو به خوبی از پس این امر بر می‌­آید و بنابراین تماشای آن برای کودکان مفید خواهد بود. لازم به ذکر است گریم کاراکترها و کنش‌های آ‌‌‌ن‌ها به گونه­ایست که اگر احیانا ترسی توسط آنها به کودک بالای شش سال وارد شود بهنجار و نامخرب باشد. گریم های ترسناک و سایر مؤلفه‌های وحشت­زا سبب می­شوند کودکان هیجانات منفی کاذب تجربه کرده و دچار اضطراب‌هایی شوند که مدت ها آن­ها را درگیر کرده و حتی آسیب‌های روانشناختی بلندمدت برای آن­ها در پی داشته باشد. اختلالات خواب و شب ادراری و انواع ترس های مرضی (فوبی ها) نیز از جمله عوارض این موضوع هستند.

شخصیت‌های اصلی فیلم تورنادو کودکان و نوجوانانی عادی هستند به همین علت مخاطبان کم سن و سال به خوبی می­توانند با آن­ها همذات پنداری و همدلی کرده و از طریق قوّه­ی تخیّل شان در تجربیّات آن­ها سهیم شوند. این امر سبب می­شود کودک بتواند خود را جای قهرمان‌های فیلم گذاشته و عزّت نفس و احساس توانمندی در کنترل محیط خود را افزایش دهد. اینجاست که لزوم غلبه­ی خیر بر شر در داستان ها و فیلم های کودکان و نوجوانان مطرح می­شود و البته این مسئله در تورنادو لحاظ شده است.

هامون، شخصیت اصلی فیلم، دارای صفاتی مانند صداقت، مهربانی، تیزهوشی، درس­خوان بودن و… است که همه‌گی برای خلق یک قهرمان کودک مطلوب و مناسب­اند. تعارض‌های هامون و سایر شخصیت‌ها همان تعارضات و دغدغه‌های معمول هستند. دروغ، دوستی، نجات دادن دیگران، سفر به مکانی ناشناخته و البته عشق. این مفاهیم جهان شمول بوده و کودک به خوبی می­تواند با آن­ها ارتباط برقرار کند و البته درس بگیرد.

در یکی از سکانس‌های قابل توجه فیلم (از نقطه نظر روانشناسانه) هامون از این گله می‌کند که چرا در فضا هم بدی هست. کودکان در ابتدای زندگی به دنیا به صورت لذت گرایانه نگاه می‌کنند و رفته رفته با مواجهه با محدودیت‌های جهان پیرامون و البته رشد شناختی و عصبی ، نگاهی واقع بینانه به جهان پیدا می‌کنند. فهم قوانین، اخلاقیّات و مفاهیمی چون درست و غلط همین‌گونه شکل می‌گیرد. رسانه می‌تواند با آموزش این مفاهیم نقش مؤثری در تربیت کودکان ایفا کند. در بازیوو به این امر اینگونه پرداخته می‌شود که هامون متوجه واقعیات دنیا می‌شود اما در عین حال به این مهم که خوبی و بدی چیست و باید آن‌ها را تمییز دهد نیز اشاره می‌شود. از همین روست که این قهرمان کوچک، خوبی را ارزش قرار داده و در رفتار آدمی در سیاره‌ای دیگر نیز آن را جستجو می‌کند. حاصل این جستجو فهم این است که آدم، همه جا آدم است. با تمام خوبی ها و بدی هایی که در سرشت خود دارد.

در مجموع تورنادو فیلمی خانوادگی و خوش­ساخت است که نه تنها به خوبی از پس هدف خود که سرگرم کردن کودکان و نوجوانان است بر می­آید بلکه از جنبه های مختلف روانشناختی و تربیتی نیز برای مخاطبین کم سن و سال خود مفید است.