معین مهرعلیان – دانشجوی کارشناسی روانشناسی
مرز بین کودکی و بزرگسالی کجاست؟ چه چیزی یا چه کسی تعیین می‌کند یک نفر کودک است یا بزرگسال؟
“بیست و سه نفر” چهارمین اثر سینمایی “مهدی جعفری” این پرسش‌ها را در بستر داستانی واقعی از جنگ ایران و عراق مطرح کرده و از زاویه دید خود به آنها پاسخ می‌دهد. داستان در مورد جمعی بیست و سه نفره از نوجوانان است که راهی جنگ شده و به اسارت در می‌آیند.
دوره نوجوانی دوره‌ایست که در آن فرد سعی می‌کند به استقلال از خانواده دست یابد. همچنین از ویژگی‌های این دوره نیاز به ابراز وجود و اهمیت یافتن گروه همسالان می‌باشد. هویت‌یابی نیز مهم‌ترین ویژگی این دوره از نظر بسیاری از روانشناسان مطرح است. با ذکر این مقدمه می‌توان به جمع بیست و سه نفره‌ی فیلم مهدی جعفری پرداخت.
جنگ فی‌نفسه سبب می‌شود انسجام گروهی در جوامع درگیر افزایش یابد زیرا سبب شکل گیری اهداف مشترک در میان افراد می‌شود. در مورد نوجوانان نیز طبیعتا این مسئله صدق می‌کند و با توجه به اهمیت نقش گروه همسالان در این سنین، فعالیت‌های مشترک گروهی و دغدغه‌های این چنینی برای نوجوان بسیار حائز اهمیت می‌شود. تا جایی که یک نوجوان که تا شاید چند ماه قبل و در دوره‌ی کودکی از استقلال رأی در برابر خانواده و جامعه برخوردار نبوده است، با ورود به سن نوجوانی گاه حتی در مقابل خانواده می‌ایستد و خطرات حضور در جبهه‌ی جنگ را به جان می‌خرد.
ارزش های جامعه و اطرافیان برای نوجوانان اهمیت زیادی دارد. در صورت وجود تضاد در میان ارزش‌های خانواده، دوستان و جامعه، نوجوان دچار تعارض خواهد شد و به دلیل ویژگی‌های خاص دوره‌ی بلوغ و عدم رشد کامل سیستم عصبی، شناختی و هیجانی در نوجوان تصمیمات وی ممکن است منفعلانه، هیجانی و شتاب زده، بی منطق، تحت تاثیر گروه همسالان و یا بدون دوراندیشی باشد. در کشورهای درگیر جنگ اما شرایط متفاوت است. جنگ سبب می‌شود کودکان و نوجوانان زودتر از معمول با مسائل دوره‌ی بزرگسالی و واقعیات زندگی مواجه شوند. در این شرایط، ارزش های خاصی در جامعه مطرح شده و اهمیت می‌یابند که به تبع به میان نوجوانان نیز راه می‌یابند. این ارزش ها به خصوص از طریق مکانیزم هایی مانند آرمانی کردن و همانندسازی در نهایت منجر به الگوپذیری نوجوانان از شخصیت‌های آرمانی و تحسین شده جامعه می‌شوند. نوجوان از این طریق سعی می‌کند به هویتی مطلوب برای خود دست یابد و از تعارضات دوره نوجوانی رهایی جوید. در مقطع جنگ، این الگو ها غالبا رزمنده‌ها و شخصیت‌های سیاسی مذهبی و یا الگوهای دینی خواهند شد. لازم به ذکر است که نگارنده هیچ گونه قضاوتی در مورد خوب یا بد بودن این امر ندارد. موارد مذکور در داستان بیست و سه نفر و در تحلیل رفتار هر یک از شخصیت‌ها به چشم می‌خورد و قابل بررسی است. نوجوانان در این اثر، با وجود تمامی تفاوت‌هایشان، یک گروه هستند. گروهی منسجم و هدفمند. همین امر سبب می‌شود آنها در نیل به اهداف خود موفق باشند و زیر فشارهای مختلفی که به آنها وارد می‌شود کمر خم نکنند. حضور در چنین گروهی سبب افزایش اعتماد به نفس افراد شده و باعث می‌شود تحمل فشار های خارجی برای آنها راحت‌تر شود. همچنین این افراد به سبب نزدیکی سن و سال و عقایدشان می‌توانند به خوبی با یکدیگر همدلی کرده و از یکدگیر حمایت کنند. مانند هر گروه دیگر، در این گروه نیز تعارض ها و اختلاف نظرهایی به وجود می‌آید. به خصوص که در بسیاری از تصمیم گیری ها پای عقاید، ارزش‌ها و حتی جان در میان است اما انسجام این گروه به میزانی‌ست که هر زمان که اختلاف نظری بوجود می‌آید، سایر افراد به میانجی‌گری دست بزنند.
در فیلم بیست و سه نفر، علاوه بر گروه ذکر شده، حضور یک شخصیت دیگر نیز بسیار مهم و تاثیر گذار است. ملا صالح قاری، اسیری است میانسال که مترجم مسئولین و نظامیان اردوگاه عراقی‌هاست. نوجوان به امنیت نیاز دارد. شرایطی که نوجوانان فیلم مهدی جعفری در آن قرار می‌گیرند ملتهب، خطرناک و فاقد هرگونه امنیتی‌ست. در نتیجه این نوجوانان در تعارض قرار می‌گیرند. از یک طرف به امنیت نیاز دارند و آن را طبیعتا می‌توانند در ملا صالح جستجو کرده و با اعتماد به او، اینگونه نیاز خود به حامی را پاسخ دهند. از طرف دیگر، حضور همین شخصیت بر احساس ناامنی آنها می‌افزاید زیرا ممکن است حضور یک شخصیت خارج از گروه در میان آنها، سبب تضعیف انسجام آنها شود.
در چند سکانس از فیلم، این پرسش به طرق مختلف مطرح می‌شود که تفاوت بزرگسالان و کودکان چیست و آیا نوجوان این فیلم بزرگسال هستند یا نه؟ طبیعتا طرح این مسئله از سوی نوجوانان از این جهت است که آنها الگو هایی بزرگسال دارند و بنابر شرایط جامعه و ارزش های موجود، ترجیح می‌دهند بزرگسال باشند. به همین سبب است که از اطفال با “بچه” نامیده شدن آزرده می‌شوند زیرا شرایط سنی‌شان را به آنها یادآوری می‌کند. همچنین تفسیر آنها از این حرف، این است که از ارزش‌ها و الگوهایشان دور هستند. در نتیجه می‌کوشند مانند بزرگسالان رفتار کرده و در برابر مشکلات مقاومت نشان دهند. البته در این میان، شخصیت آنها نیز حائز اهمیت است. شخصیتی که تحت تاثیر ژنتیک، خانواده و جامعه شکل گرفته است. غالب افراد این گروه، سختکوش، شجاع، هدفمند و با اعتماد به نفس بالا هستند، به همین سبب برایند گروه‌شان نیز چنین ویژگی هایی دارد.
در مجموع، بیست و سه نفر فیلمی‌ست ارزشمند که با درک صحیح شرایط خاص زمان روایت فیلم و درک درست ویژگی های نوجوانان، توانسته است به خوبی وجوه روانشناختی اثر خود را پرداخت کرده و اثری تاثیرگذار به مخاطب عرضه کند.
