علیرضا تابش اعتقاد دارد: سینمای کودک و نوجوان ایران همچنان در عرصه بین‌المللی مخاطب خود را دارد و ما هنوز هم، حرف‌هایمان را با دنیا از طریق سینمای کودک و نوجوان می‌زنیم. موفقیت فیلم «خورشید» و بازیگران نوجوانش در رویدادی چون جشنواره ونیز ۲۰۲۰ از همین جنس است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، حدود دو هفته دیگر سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی کودک و نوجوان اصفهان برگزار می‌شود. در سالی که تمامی فعالیت‌های کشور تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا تغییر ماهیت و رفتار دادند، برگزاری جشنواره‌های سینمایی در این دوره فضای جدید و متفاوتی را تجربه می‌کند. استفاده از ظرفیت‌های نمایش آنلاین برای برگزاری جشنواره‌های سینمایی موجب شده جشنواره امسال کودک و نوجوان اصفهان به صورت آنلاین برگزار شود. با علیرضا تابش، دبیر سی‌وسومین جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان، درباره چگونگی برگزاری این جشنواره و مشکلاتی که کرونا در روند اجرایی کارهای جشنواره ایجاد کرده است، گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
– برگزاری جشنواره فیلم کودک به شیوه آنلاین چقدر از اهداف شما را تحقق می‌بخشد؟ آیا صرف برگزاری جشنواره برای شما اولویت داشت یا سیاستگذاری‌هایی که انجام دادید قابل دسترسی است؟
در شرایطی که جشنواره‌های مختلفی در دنیا (به ویژه جشنواره‌های تخصصی فیلم کودک و نوجوان) با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شده‌اند، تعطیلی یک رویداد معتبر و قدیمی مثل جشنواره بین‌المللی فیلمهای کودکان و نوجوانان، منطقی نیست. برپایی این دوره جشنواره به شکل جدید، تصمیمی توأم با ریسک است ضمن آن که باید به این نکته توجه کرد که شرایط کرونایی سبب شده تا فاصله ما با تعاریف جدید زیست‌بوم سینما در دنیا کاهش یابد، چرا که بسیاری از ارتباطات در این دوره، در فضای مجازی تعریف شده است. همانطور که در سینمای ایران این فرصت به وجود آمد تا به عنوان مثال «اکران آنلاین» فیلم سینمایی تعریف شود و آزمون و خطا درباره آن صورت بگیرد. شاید اگر این شرایط پدید نمی‌آمد، هیچ‌گاه ضرورت آزمودن این فضا هم احساس نمی‌شد. برپایی جشنواره به شکل آنلاین هم گرچه در همه دنیا، تازگی دارد و پارادایم ذهنی همه ما را تغییر داده اما آزمودن آن، لازمه ورود به دنیای جدیدی است که در آن، می‌توان با مخاطبانی انبوه ارتباط برقرار کرد. یکی از تفاوت‌های بارز این دوره جشنواره با ادوار گذشته، برپایی آنلاین است که در اجرای کارگاه‌های آموزشی هم این تفاوت مشاهده می‌شود. در واقع شرایط جدید این رویداد، فرصت خوبی ایجاد کرده تا ما با برپایی مجازی کارگاه‌ها در دو بخش بین‌الملل و ملی، بتوانیم از اساتید متنوع و باسابقه‌تری استفاده کنیم و در ضمن به فراگیری بیشتر کارگاه‌ها فکر کنیم و جشنواره این امکان را داشته باشد تا با مخاطبان گسترده‌تری در تعامل باشد. امسال سعی شده تا با توجه به شرایط کرونایی و انتقال فضای آموزشی در دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی و فستیوال‌های مختلف به «بستر فضای مجازی»، نگاهی ویژه به بخش کارگاه‌های آموزشی جشنواره داشته باشیم. در نهایت باید گفت برپایی جشنواره بین‌المللی فیلمهای کودکان و نوجوانان برای ما هم جزو اولویت‌های تعریف شده جهت ارتقای کیفی سینمای کودک و نوجوان در کشور است و هم از منظر ارزیابی آثار جدید و حتی داوری فراگیر کودکان و نوجوانان و همچنین دیده شدن آثار سینمای کودک و نوجوان در گستره‌ای فراگیر، یک ضرورت است.
– بسیاری معتقدند در روزهای شیوع ویروس کرونا که بسیاری از سینماگران به واسطه تعطیلی پروژه‌های سینمایی و پرسنل سینماها به واسطه تعدیل نیرو بیکار شدند و مشکل معیشتی دارند، اگر دولت تصمیم می‌گرفت به جای برگزاری جشنواره‌ها، بودجه آن را خرج موضوعات معیشتی هنرمندان کند نتیجه همدلانه‌تری دریافت می‌کرد. آیا اساسا چنین ساز و کاری برای خرج کردن بودجه جشنواره هست؟ جشنواره فیلم کودک در راستای مسئولیت اجتماعی خود چه کارهایی در این زمینه انجام می‌دهد؟
این بحث، از جنس نظرات و کامنت‌هایی است که هر روز در فضای مجازی در رویارویی با موارد مختلف، صورت می‌گیرد و ریشه در مطالبات عدالتخواهانه دارد. من هم معتقدم که باید فکری به حال نیروی انسانی آسیب‌دیده از کرونا صورت گیرد اما طرح این موضوع که «دولت به جای برگزاری جشنواره‌ها، بودجه آن را خرج مشکلات معیشتی» کند، از اساس یک مغلطه است، چرا که اصولا بودجه برپایی یک جشنواره از محل اعتبارات مربوط به جشنواره‌ها تأمین می‌شود و اگر جشنواره‌ای برپا نشد، بر اساس قانون، بودجه به همان محل برمی‌گردد. ضمن آن که یکی از وظایف تعریف شده ما در بنیاد سینمایی فارابی، حمایت از آسیب‌دیدگان شیوع کرونا در اکران سه ماهه نخست امسال بوده که پرداختی‌های مصوب بر اساس شیوه‌نامه اعلام شده صورت گرفت یا در حال انجام است. عرض من این است که ما بر اساس وظیفه قانونی و تعریف‌شده خود، در آن زمینه هم فعالیت کرده و خواهیم کرد و قرار نیست بودجه تولید فیلم را به حل مشکلات معیشتی یا بودجه برپایی جشنواره را به تولید فیلم اختصاص دهیم. حجم فعالیت بنیاد سینمایی فارابی در عرصه تولید فیلم، عقد قرارداد با فیلمنامه‌نویسان، طرح حمایتی از فیلمنامه و سینمای اقتباسی، فعالیت‌های بخش بین‌الملل و تعامل بنیاد با سینماگران مشخص است و خوشبختانه در شفاف‌سازی‌ها به طور مبسوط ارائه شده است، آنچه برای من جای سئوال دارد این است که چرا گروهی از کامنت‌نویسان فقط از بنیاد سینمایی فارابی (که شرح عملکرد آن مشخص و ارائه شده) انتظار دارند فلان بودجه را به معیشت و طبقه محروم و … اختصاص دهد و از ارگان‌ها و نهادهای مختلف فرهنگی دیگر (که شرح عملکرد شفاف و ارائه‌شده‌ای هم ندارند) مطالبه‌ای رسانه‌ای نمی‌شود یا احساس مسئولیت و تعهدی در ارتباط با آنها، به شکلی که از سوی همین اقلیت رسانه‌ای در تقابل با فارابی و جشنواره فیلم کودک یا سایر جشنواره‌های سینمایی می‌بینیم، غلیان پیدا نمی‌کند!؟
– سینمای کودک در سال‌های گذشته سهم بهتری از اکران را از آن خود کرد و تولیدات این حوزه پیشرفت محسوسی نسبت به گذشته داشته است. چه میزان از این پیشرفت خروجی جشنواره فیلم کودک است؟
یکی از چشم‌اندازهای ما در شورای تخصصی سینمای کودک و نوجوان، دستیابی به تنوع در ایده‌ها و افزایش سطح کیفی فیلمهای متعلق به این سینما و رونق اکران بود. طی چند سال گذشته نسل جدیدی از کارگردانان و تهیه کنندگان سینما در این ژانر تولیدات متنوع و خوبی داشتند، در سال ۱۳۹۸ سالن‌های سینما شاهد اکران ۹ فیلم سینمای کودک و نوجوان بودند و برنامه‌ریزی اکران در نسبت با سال قبل روندی مطلوب‌تر داشت. خوشحالیم که طی سال‌های ۹۷ و ۹۸، به دستاوردهای مثبتی در این زمینه رسیدیم. من پیش‌تر هم به این نکته اشاره کرده بودم که سینمای کودک و نوجوان در سپهر سینمای کشورمان مثل یک نقشه گنج ارزشمند است و باید آن را کشف کرد و به آن بها داد. سینمای کودک، متعلق به خانواده‌های ایرانی و فردای جامعه است و هر اقدامی که به رونق آن و برقراری ارتباط مخاطبانش شود، قابل دفاع است. جشنواره، و اتفاقاتی که پیرامون آثار سینمای کودک و نوجوان در خلال برگزاری آن می‌افتد، در تعیین موقعیت و ایجاد فضا برای اکران عمومی آثار تعیین‌کننده است. فیلمی که توسط داوران، کارشناسان و مخاطبان مورد تأیید قرار می‌گیرد، فیلمی است که در اکران سینماها هم می‌تواند امکان جذب مخاطب را داشته باشد و این از کارکردهای حداقلی و البته مهم برپایی جشنواره است.
– در گذشته جشنواره فیلم کودک تولیداتی را حمایت می‌کرد که نگاه جشنواره‌ای داشت و هیچ گونه خلاقیتی در شکل و فرم و فضای فانتزی کودکانه را ارج نمی‌گذاشت. چقدر باور دارید که سینمای کودک باید در زمینه مخاطب‌شناسی خود بازنگری کند؟
سینمای کودک و نوجوان ایران صاحب آثار معتبری است که در دنیا، در جشنواره‌ها و اکران درخشیده‌اند و مخاطب جهانی داشته‌اند. چشم‌انداز سینمای کودک و نوجوان باید سخن گفتن با دنیا باشد، چرا که این سینما، سینمای عاری از خشونت و جاذبه‌های رایج دیگر گونه‌های سینماست. سینمای کودک و نوجوان ایران همچنان در عرصه بین المللی مخاطب خود را دارد و ما هنوز هم، حرف‌هایمان را با دنیا از طریق سینمای کودک و نوجوان می‌زنیم و موفقیت فیلم «خورشید» آقای مجید مجیدی و بازیگران نوجوانش در رویدادی چون جشنواره ونیز ۲۰۲۰ از همین جنس است. نمی‌شود مرزبندی کرد که در گذشته چنان بوده و حالا ما زمینه ساخت فیلمهای انسانی و شریف را با یک برچسب «فیلم جشنواره‌ای» از بین ببریم تا با سینمای مخاطب‌پسند هَماوردی کنیم. باید توجه داشت که سینمای کودک و نوجوان ما به ویژه در عرصه انیمیشن این قدرت را دارد تا محصولاتی تولید کند که آن محصولات با استانداردهای روز، حرف جهانی بزنند و بتوانند وارد بازارها و مجامع جهانی شوند. اثری که با دنیا ارتباط برقرار کند قطعا می‌تواند کودکان و نوجوانان ایرانی را هم جذب کند. خوشبختانه آثار انیمیشن طی چند سال گذشته در سینماهای کشور اکران و مورد استقبال کودکان و خانواده‌ها قرار گرفت. در این راه، البته شناخت سلیقه، ذائقه، خواسته و نگاه کودک و نوجوان امروز از سوی فیلمسازان، عاملی است که برقراری این ارتباط را، قدرتمند می‌کند.
– جشنواره فیلم کودک چه میزان از تولیدات و برگزیده‌های خود در دوران اکران حمایت می‌کند؟ آیا چرخه درستی میان سیاستگذاری‌ها و تولید و اکران وجود دارد؟
جشنواره فیلمهای کودکان و نوجوانان، محل ارائه و کارشناسی همه تولیدات سینمای کودک و نوجوان است. در واقع اطلاق عنوان «تولیدات جشنواره‌ای» درست نیست. در بنیاد سینمایی فارابی، شورای تخصصی سینمای کودک، با بهره‌‌گیری از کارشناسان مجرب، طی چند سال گذشته در حال رصد راهکارهای جدی برای ارتقا و روزآمدی سینمای کودک و نوجوان است و رونق بحث اکران که به آن اشاره شد، دستاوردِ تلاش‌هایی است که این شورا در تعامل با همه تشکل‌های مرتبط با سینمای کودک و شورای صنفی نمایش انجام داده است. طی دو سال گذشته و روزجهانی کودک، بنیاد سینمایی فارابی با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هفته فیلم کودک را برپا کرد و در مراسمی از تلاش‌گران بخش خصوصی که در ارتقای سینمای کودک و نوجوان نقش داشتند، قدردانی کرد. نفس این کار، به وظیفه حمایتی ما از این سینما برمی‌گردد اما جشنواره، وظیفه حمایتی از اکران آثار را نداشته و ندارد. مطالعه تحقیقی در تاریخ سینمای ایران بعد از پیروزی انقلاب نشان می‌دهد که امور مربوط به نمایش فیلمهای کودک و نوجوان در سالن‌های سینما، برخلاف دهه شصت که بر اساس مقتضیات آن سال‌ها تعریف می‌شد، بعد از واگذاری امور به بخش خصوصی (صنوف و تشکل‌های سینمایی)، امروزه در دست پخش‌کنندگان و سینماداران است و بنیاد سینمایی فارابی به عنوان نهاد حمایتی، تنها می‌تواند نقش تسهیل‌گر را ایفا کند.
– ظهور «المپیاد فیلمسازی نوجوانان» و اضافه شدن این بخش به جشنواره، در دوره شما اتفاق افتاد و امسال شاهد چهارمین دوره آن هستیم. ابتکاری که به نظر می‌رسد، مسیری تازه را در استفاده از ظرفیت مغفول فیلمسازی در نسل نو، گشوده است. ارزیابی شما از این رویداد نو، چیست و چه چشم‌اندازی از تداوم آن دارید؟
نسل نوجوان یک نسل تعیین‌کننده است که معتقدیم نباید مورد غفلت برنامه‌ریزان فرهنگی و هنرمندان قرار بگیرد. المپیادها بستری برای ایجاد فرصت برای کشف و شکوفایی استعدادها هستند و هدف ما از ایجاد و برپایی المپیاد فیلمسازی نوجوانان ایران، دستیابی به همین موقعیت متعالی در سینمای کشور است. پیدایش المپیاد فیلمسازی، نتیجه همفکری و بررسی‌های مداوم ما درباره سینمای نوجوان بود و توجهی که معتقد بودیم باید بیش از اینها به نوجوانان (چه به عنوان مخاطب، چه به عنوان شخصیت محوری در فیلم‌ها و چه به عنوان سینماگر) صورت گیرد. امسال چهارمین دوره المپیاد فیلمسازی نوجوانان را برگزار می‌کنیم و معتقدیم این رویداد باید برای دستیابی به فردای بهتر این نسل، تداوم یابد. ما از سومین دوره المپیاد، شاهد یک اقدام نو و روزآمد در این المپیاد بودیم و آن، حضور منتورها (مربیان) در این رویداد بود. مربیانی که تجارب خودشان ازسینما و فیلمسازی را به نوجوانان علاقه‌مند به سینما انتقال دادند و امسال هم این روند البته به شکل برخط ادامه خواهد داشت تا همچنان شاهد تداوم این رویکرد نوآورانه باشیم. البته برگزاری آنلاین المپیاد، این فرصت را فراهم کرد که امسال نوجوانان ایرانی مقیم خارج نیز ایده و فیلم خود را برای المپیاد بفرستند، امسال در دوره چهارم المپیاد این گروه از نوجوانان هم می‌توانند در این رویداد شرکت کنند که برای همه ما اقدامی قابل توجه است.
– در دوران شما برگزاری جشنواره در اصفهان کمتر دچار حاشیه شد و با نظم خوبی برگزار شد. چه راهکارهایی برای ماندگاری جشنواره در اصفهان در نظر گرفتید و فکر می‌کنید بعد از چهار دهه برگزاری این جشنواره می‌توان ثبات را در شکل و اجرای آن متصور بود؟
اصفهان به عنوان شهر دوستدار کودک، میزبان اصلی جشنواره فیلمهای کودکان و نوجوان است که فعالیت‌های ارزشمندی را برای گردهمایی فیلمسازان در عرصه ملی و بین‌المللی انجام داده است. نهادینه شدن دبیرخانه دائمی جشنواره در اصفهان و همه تلاش دست‌اندرکاران جشنواره بر ایجاد نظم و آرامش و هم‌افزایی در برپایی این رویداد فرهنگی بوده است. چنانچه در دوره سی و دوم، جشنواره به بهترین شکل و به گفته شما و دیگر کارشناسان با کم‌ترین حاشیه، برگزار شد و اگر شرایط کرونایی و دشواری سفر مهمانان خارجی و داخلی به اصفهان نبود، شاید این دوره شاهد اوج دیگری در برپایی جشنواره در شهر اصفهان بودیم. نگاه ما، تداوم برپایی جشنواره در این شهر تاریخی است و دنیا، جشنواره را با نام اصفهان می‌شناسد، ضمن آن که دبیرخانه دائمی جشنواره در این شهر مستقر است که خود مؤید تلاش‌های صورت گرفته برای ثبات در شکل و اجرای آن است. امسال هم فراخوانی به همه فعالان سینمای کودک و نوجوان داده شد تا یادگارها و افتخارات خود از جشنواره کودک و نوجوان را برای دبیرخانه جشنواره در اصفهان بفرستند تا موزه و مرکز اسناد جشنواره در اصفهان شکل بگیرد و راه‌اندازی شود. این اقدام جشنواره در حالی که در تدارک برگزاری سی و سومین دوره از جشنواره در شرایط کرونایی است، نشانگر این است که این رویداد تخصصی سینمایی در دوران بلوغ قرار گرفته و برای حفظ ریشه‌های هویتی خود و ثبت خاطرات و افتخارات و تاریخ این جشنواره، موزه‌ای متفاوت و با درون مایه سینمایی راه‌اندازی خواهد کرد، این موزه و مرکز فرهنگی به ثبات و پایداری جشنواره در اصفهان کمک شایان توجهی می‌کند و در آینده یکی از جاذبه‌های هنری برای گردشگران خواهد بود. موزه‌ای که راوی چند دهه سینمای کودک و نوجوان و معرف هنرمندان شاخص این ژانر خواهد بود. امیدوارم مسئولین شهری اصفهان برای تأمین محل مناسب این موزه زودتر به جمع‌بندی برسند. فعالان سینمای کودک نیز با فکر و ایده خود و اسناد و خاطراتی که دارند در تأمین محتوای این مرکز فرهنگی، دبیرخانه جشنواره را همراهی کنند.
